Ιστορικό του Συλλόγου Ποντίων Ευόσμου
Ο Σύλλογος Ποντίων Ευόσμου "ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΡΕΜΑΣΤΗ" ιδρύθηκε το 1980 από Ποντίους της β’ προσφυγικής γενιάς που είχαν εγκατασταθεί στον Εύοσμο στις δεκαετίες του 1960 και του 1970. Φέρει το όνομα του ιστορικού γυναικείου μοναστηριού Παναγία Κρεμαστή (περιοχή Ματσούκας του Πόντου), το οποίο ανήκε στην αρχαιότερη μονή του Πόντου, την Ιερά Μονή Αγ. Ιωάννη Βαζελώνα.Ο Σύλλογος, σήμερα ο παλαιότερος εν ενεργεία πολιτιστικός σύλλογος στον Εύοσμο, αφού πλησιάζει τα 39 χρόνια ζωής και δράσης, συνεχίζει να έχει ως μοναδικό και αποκλειστικό στόχο του την υλοποίηση των καταστατικών σκοπών του, δηλαδή τη διατήρηση, συνέχιση και ανάδειξη της λαογραφίας, του πολιτισμού και της ιστορίας του Ελληνισμού του Πόντου,καθώς και την κοινωνική και πολιτιστική προσφορά στην τοπική κοινωνία του Ευόσμου.Με τις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και τα παραδοσιακά δρώμενα τις εμφανίσεις των χορευτικών τμημάτων του, τις διαλέξεις και τις βιβλιοπαρουσιάσεις, με ένα πανελλήνιο συνέδριο εθνικής αυτογνωσίας, τις θεατρικές παραστάσεις, τις ανθρωπιστικές εκδηλώσεις βοήθειας και αλληλεγγύης, ο Σύλλογος Ποντίων Ευόσμου εκπροσωπεί επάξια, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, και προβάλλει τόσο το προσφυγικό ποντιακό στοιχείο όσο και το Δήμο μας, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΙΣΗΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΣΤ. ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΙΔΗ ΜΕ ΘΕΜΑ: ''ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΡΕΜΑΣΤΗ''
Ιερά Μονή Παναγίας Κρεμαστής - Πύργος Ηλείας
Το μοναστήρι της Παναγίας Κρεμαστής, του οποίου το όνομα ο Σύλλογος Ποντίων Ευόσμου έχει την τιμή να φέρει, άνηκε ως απόλυτη ιδιοκτησία στη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Βαζελώνα, αρχικά ως σκήτη, έπειτα ως μετόχι και από το 1760 περίπου ως γυναικεία μονή. Βρισκόταν στην περιοχή της Ματσούκας, πολύ κοντά στο χωριό Θέρσα, και πανηγύριζε στις 8 Σεπτεμβρίου, ημέρα γενεθλίων της υπεραγίας Θεοτόκου. Η μονή της Θεοτόκου Κρεμαστής όφειλε το όνομά της στον ύψους 150 μέτρων απόκρημνο βράχο, από το κρηπίδωμα του οποίου επικρεμόταν πάνω από τον Πρύτανη ποταμό. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, η μονή ονομάσθηκε έτσι, διότι από το βράχο της απαγχονίσθηκαν, κρεμάστηκαν χιλιάδες χριστιανών της περιοχής, θύματα των διωγμών των αιμοσταγών τοπικών αγάδων του οίκου των Εγιπιδών.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παροθσιάζει η περιγραφή της μονής απο τον ιστορικό και ηγούμενο της Μονής Βαζελώνα, Κ. Πανάρετο Τοπαλίδη, κατα το έτος 1909. Γενικότερα, μέσα απο τις πηγές, την ελληνική και ξένη βιβλιογραφία αντλούμε πληροφορίες για το ιστορικό της μονής, τα στάδια οικοδόμησης της, το ρόλο της ηγουμένης αλλά και των ηγουμένων της Μονής Βαζελώνα. Πληροφορούμαστε ακόμη τη διεκδίκηση της γυναικείας μονής από την ανωτέρω εξαρχική μονή και τη βραχύδια μητρόπολη Ροδοπόλεως και την τελική επιδίκαση της στη Μονή Βαζελώνα το έτος 1866.
Επίσης, μοναδικές για τη σπανιότητά τους φωτογραφίες και σχεδιαγράμματα αλλά και σημαντικές πληροφορίες για την κατάσταση που παρουσίαζε η γυναικεία μονή το έτος 1970, οφείλουμε στο βρετανό καθηγητή βυζαντινών σπουδών A.Bryer και τους συνεργάτες του.
Η γεμάτη ασκητισμό, θεοσέβεια και θυσίες ιστορία του μοναστηριού καθώς και η αξία λόγου εθνική και θρησκευτική προσφορά του τερματίστηκαν αιφνίδια και άδοξα το έτος 1916. Το γυναικείο μαναστήρι της Κρεμαστής λεηλατήθηκε από συμμορίες Τούρκων ατάκτων (τσετών) που, δρώντας ανεξέλεγκτα υπό τις διαταγές του Εγίπ Ζαδέ Απτή Αγά, λυμαίνονταν την ευρύτερη περιοχή της Ματσούκας.
Το μοναστήρι ερειπωμένο πλέον και ξεχασμένο στην ορεινή Ματσούκα ''ζει'' εδώ και 20 χρόνια τώρα μέσα από την ονομασία του Συλλόγου Ποντίων Ευόσμου, και πολύ περισσότερο σήμερα που ο Σύλλογος προσπαθεί να φωτίσει μέσα από την έρευνα των πηγών την άγνωστη στους περισσότερους ιστορία του μοναστηριού. Η παναγία Κρεμαστή μοιάζει να περιμένει υπομονετικά, μέσα από τη μελέτη της ιστορίας της, την ανιστόρηση της στον ελλαδικό χώρο, τη στιγμή της δικαίωσης της, της αναγνώρισης της ανεκτίμητης προσφοράς της στους Έλληνες του Πόντου.